جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن در تاریخ معاصر ایران موضوع بررسیها و گفتگوهای متعددی بوده است. در این بررسیها موضوع و موقعیت آذربایجان از اهمیت ویژهای برخوردار بوده که ابعاد آن از مسائل داخلی فراتر رفته و ابعاد جهانی به خود گرفته است، تا جایی که برخی از محققان، آذربایجان را جایی دانستهاند که نقطه شروع جنگ سرد شده است. جنگ جهانی دوم برای ایران پیامدهای مختلفی داشت که از آن جمله میتوان به اشغال ایران توسط متفقین و تغییرِ پادشاه ایران اشاره کرد که البته این تمام ماجرا نبود. امتناع ارتش سرخ از خروج از مناطق اشغالی زمینهساز حوادث مهمتری شد که در تاریخ معاصر ایران «غائله آذربایجان و کردستان» نام گرفته است. پیدایش این بحران ارتباط مستقیمی با منافع و خواستههای استالین در ایران داشت که مهمترین آن امتیاز نفت شمال بود. ظهور فرقه دموکرات و سپس اضمحلال آن تبعات مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی داشت که علیرغم اهمیت آن تاکنون بیشتر ابعاد جهانی آن مورد بررسی قرار گرفته است.