موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
آیتالله سید محمدعلی انگنجی در سال ۱۳۱۵ ق. (۱۲۷۶ ش) در شهر تبریز متولد شد. وی تحصیلات اولیه و علوم مقدماتی و سطوح عالی را از پدرش آیتالله سید ابوالحسن انگجی، و دیگر آیات فراگرفت و سپس به شهر قم مهاجرت نمود و از محضر آیتالله حائری و آیتالله سید محمد حجت بهره جست.[۱]
آیتالله انگجی در دوره هفدهم مجلس شورای ملی به عنوان نماینده مردم تبریز انتخاب شد که از حمایت قشرهای مذهبی بر خوردار بود. در پی استعفای دکتر سید حسن امامی از ریاست مجلس، آیتالله انگجی تلاش زیادی برای انتخاب سید ابوالقاسم کاشانی به ریاست مجلس شورای ملی داشت.[۲]
با شروع نهضت بزرگ اسلامی، به رهبری حضرت امام خمینی، آیتالله انگجی رسماً وارد فعالیتهای سیاسی علیه حکومت پهلوی گردید. وی در اولین اطلاعیهای که به همراه علما و روحانیون تبریز در آبان ۱۳۴۱ ش. منتشر کرد، اعتراض و انزجار خود را از تصویب قوانین غیراسلامی لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی اعلام نمود. ۲
او درپی دستگیری حضرت امام خمینی و سید حسن قمی در ۱۳۴۲ با صدور بیانیه‌ای به این امر اعتراض کرد.[۳] در جریان مهاجرت علما به تهران در اعتراض به این اقدام رژیم، و درخواست آزادی ایشان، با صدور اعلامیه‌ای از مهاجرت علما حمایت نمود.[۴]
آیتالله انگجی با ایراد سخنرانی‌هایی علیه رژیم، به افشای ماهیت رژیم پرداخت. به همین علت ساواک تبریز، پیشنهاد دستگیری وی را به مرکز صادر کرد. متن آن دستور چنین است:
«به منظور قطع ریشه فساد و جلوگیری از تحرکات علنی چند تن از روحانیون که اهالی را دعوت به ادامه مبارزه و ایستادگی در مقابل قوای انتظامی مینمایند و این عمل در روحیه متعصبان این شهر بسیار مؤثر واقع و در صورت ادامه آن امکان وقوع حوادث ناگوار میرود، کمیته امنیت مصمم است که چهار نفر از علمایِ طراز اول به اسامی قاضی طباطبایی، سید احمد خسروشاهی، میرزا عبدالله مجتهدی و میرزا [محمد]علی انگجی و دو نفر از وعّاظ ناراحت به نامهای، انزابی و ناصرزاده را دستگیر و به مرکز اعزام دارد. چون طبق اوامر صادره، دستگیری این قبیل اشخاص مستلزم کسب اجازه قبلی از مرکز میباشد مقرر فرمایند مقتضیاتِ رأی عالی را سریعاً امر به ابلاغ فرمایند. توضیحاً به عرض میرساند ضمن اینکه ممکن است دستگیری نامبردگان منجر به تعطیلی بازار و وقوع حوادثی بشود، …».[۵]
آیتالله انگجی در کنار روحانیان مبارز تبریز در برپایی قیام ۲۹ بهمن این شهر و حمایت از آن نقش مهمی ایفا کرد[۶]و با صدور اطلاعیه و اعلامیه، حمایت خود را از این قیام ابراز داشت.[۷]
ایشان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ به عنوان نماینده استان آذربایجان شرقی در مجلس خبرگان قانون اساسی انتخاب شد. ایشان سرانجام در ۱۵ خرداد سال ۱۳۶۲ چشم از جهان فروبست. در پی رحلت این عالم جلیلالقدر، امام خمینی در تلگرافی به آیتالله ملکوتی امام جمعه تبریز، وفات ایشان را تسلیت گفت. تلگراف حضرت امام بدین قرار است:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم
تبریز ـ جناب حجتالاسلام آقای ملکوتی امام جمعۀ محترم ـ دامت افاضاته
خبر رحلت عالِم بزرگوار جناب حجتالاسلام آقای انگجی ـ رحمهاللّه علیه ـ موجب تأسف و تأثر گردید. سوابق ایشان و خانوادۀ معظم ایشان در حکومت طاغوت و مخالفتهایشان با ستمشاهی بر اهالی محترم آذربایجان معلوم است. مراتب تأسف اینجانب را به اهالی محترم بهویژه علمای اعلام و حجج اسلام دامت برکاتهم و خاندان معظم ایشان ابلاغ فرمایید.
از خداوند تعالی رحمت برای ایشان و سلامت و صبر برای خاندان محترمشان خواستار، و پیروزی برای ملت ایران بهویژه اهالی محترم آذربایجان خواستارم. والسلام علیکم و رحمهاللّه».[۸]
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: جلوه محراب: شهید آیتالله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۸، ص۴۷٫
- ۲٫ روح الله حسینیان، بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی تهران، ۱۳۸۱٫ص۱۸۱٫
[۳] . علی دوانی، نهضت روحانیون ایران، ج ۴، صص۴۳۷-۴۳۸٫
- همان، ص۴۹۳ .
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: جلوه محراب: شهید آیتالله سید محمدعلی قاضی طباطبایی، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزرات اطلاعات، ۱۳۷۸
۱٫علی شیرخانی، حماسه ۲۹ بهمن تبریز، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۸، ص۷۷٫
