صائب تبریزی

(۱۰۸۶ ـ ۱۰۰۰ ه‍ . ق)

میرزامحمّدعلی صائب تبریزی، سرشناس‌ترین غزل‌سرای قرن یازدهم هجری و یکی از بزرگ‌ترین شاعران ایران زمین در حدود سال ۱۰۰۰ هجری در تبریز زاده شد.

پدر او، میرزاعبدالرحیم، از بازرگانان معتبر بود. خانواده صائب جزو هزار خانواری بود که به فرمان شاه عباس اوّل پس از فتح تبریز به سال ۱۰۱۲، به اصفهان کوچیدند و در محله عباس‌آباد سکنی گزیدند. صائب در پایتخت به تحصیل علوم متداول عصر خود پرداخت. در جوانی به حجّ رفت و به زیارت مشهد مقدس هم نایل آمد.

در این که صائب‌زاده تبریز است، شکی نیست خود او نیز می‌فرماید:

صائب از خاک پاک تبریز است                هست سعدی گر از گل شیراز

صائب تبریزی در دوران اعتلای سلسله‌ صفوی بالیده و کم و بیش شاهد انحطاط آن نیز بوده است.

آثار صائب را که جز سه چهار هزار بیت قصیده و یک مثنوی کوتاه به نام قندهارنامه و سه قطعه، همگی غزل است، ولی به هر حال صد هزار بیت را به تحقیق می‌توان پذیرفت. صائب تبریزی به تفنن در حدود بیست غزل هم به ترکی سروده است، ولی اینکه او را صاحب دیوانی به ترکی دانسته‌اند، خلاف واقع است. (محمد قهرمان، ۱۳۸۱: ۱۶)

صائب تبریزی در زمان خود از شهرت و احترام فراوان برخوردار بوده است و اغلب تذکره‌نویسان او را ستوده‌اند. اغلب تذکره‌نویسان و برخی از محققان معاصر نیز سال فوت صائب را به غلط ۱۰۸۱ ضبط کرده‌اند اما صائب در واپسین روزهای سال ۱۰۸۶ درگذشته است و بر سنگ قبر شاعر، جمادی‌الاول ۱۰۸۷ حک شده است. صائب تبریزی هیچ گاه ایران را فراموش نمی‌کرد و ایران را به هندوستان ترجیح می‌داد. وی علاقه‌ای که به کشور خود ایران داشت در بعضی از اشعار خود به صراحت بیان می‌کند.

داشتم شکوه ز ایران، به تلافی گردون
به فراموشکده هند رها کرد مرا

***

چون به هندوستان گوارا نیست صائب طرز تو
به که بفرستی به ایران نسخه اشعار را

***

هند چون دنیای غدّار است و ایران آخرت
هر که نفرستد به عقبی مال دنیا، غافل است

***

به زمین سیه هند که رفت از ایران
که به هر کرنش و تسلیم به سر دست نزد؟