موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
دکتر علی درازی
رهبران فرقه دمکرات آذربایجان حرکت خود را ادامه حرکت جنبش مشروطیت می‌دانستند که جهت رهایی از ظلم و استبداد داخلی آزادیخواهان صدر مشروطیت وارد میدان مبارزه شدند و پوزه استبداد داخلی به رهبری محمدعلی‌شاه را به خاک مالیدند و حامی اصلی او که روسیه تزاری بود را برای بار دیگر شکست دادند، درحالی‌که در مقابل آزادیخواهان مشروطیت روس‌ها بودند که برعکس پشتیبان و حامی فرقه دمکرات شوروی‌ها بودند.
حرکت ستارخان و باقرخان که به‌عنوان سردار ملی و سالار ملی، نماد مبارزات ملت ایران لقب گرفته است صرفاً برای آزادی و رهایی از استبداد داخلی و استعمار خارجی بود درحالی‌که فرقه دمکرات در سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ خود نوعی استبداد را در آذربایجان حاکم کرده بودند و سناریوی شوروی‌ها را برای جداسازی بخشی از خاک ایران که ادامه سیاست‌های پطرکبیر بود، را دنبال می‌کردند و به صورت انسان‌های بی‌اراده‌ای درآمده بودند که در خلال سال‌های بعد از ۱۳۲۲ با اعزام آنان به شوروی‌اموزش‌های حزبی و تشکیلاتی را فرا گرفته بودند و خواسته یا ناخواسته به صورت جریانی، آلت دست سازمان جاسوسی کا.گ.ب درآمده بودند تا با فشار بر دولت مرکزی ایران امتیاز نفت شمال ایران، در مقابل امتیاز نفت جنوب که به انگلیس‌ها واگذار شده بود به شوروی‌ها سپرده شود.
روح آزادیخواهی، جوانمردی و گذشت و ایثار مشروطه‌طلبان هیچ‌گاه با حرکت فرقه دمکرات قابل مقایسه نبوده است. اما فرقه دمکرات آذربایجان جهت کسب مشروعیت مردمی و جلب افکار عمومی طبقات اجتماعی مردم آذربایجان حرکت خود را ادامه حرکت ستارخان، باقرخان و شیخ محمد خیابانی و سایر آزادیخواهان معرفی می‌کردند و کمیته تبلیغات و انتشارات فرقه موظف بود با تبلیغات وسیع و گسترده این سیاست را در میان توده‌های مردم القاء نماید. دمکرات‌ها به تبلیغات گسترده خویش ادامه دادند. در تبریز مراسم سالگرد مشروطه با شکوهی خاص برپا شد و پیشه‌وری از مجسمه باقرخان پرده برداشت. (FO371/52740، یادداشت‌های کنسول انگلیس در تبریز، ۱۶ اوت ۱۹۴۶/ ۲۵ مرداد ۱۳۲۵؛ SD891. 00، تبریز، اوت ۱۹۴۶/ ۱۶ مرداد ۱۳۲۵).
