مدرسه علمیه هیدج

مدرسه علمیه هیدج در قسمت شرقی شهر و در نزدیکی آرامستان قدیمی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شهر و در محیطی آرام و بسیار سرسبز قرار گرفته است. فضای ورودی این مدرسه بزرگ و حوزه علمیه در سمت شمال قرار گرفته‌‌‌‌ که به صورت دو اشکوبه ساخته شده است و شامل فضای هشتی زیبایی است مزین به طاق‌نماهای نعل اسبی و دو دالان با راهروهایی در جهت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های غرب و شرق که ضمن منقسم­نمودن فضای ورودی به زیباترین شکل، سبک خاصی را نیز در فضاسازی و تقسیم ورودی‌‌‌‌ها به نمایش ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذارد که در جای خود یک پدیده کم‌نظیر در میان ابنیه تاریخی در سطح استان ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد.

حجره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دهگانه این حوزه در سمت غرب و با طاق و قوس‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های جناقی صحن و میانسرای مستطیل شکل مرکزی را در میان گرفته‌‌‌‌‌‌‌اند. دیوار شرقی میانسرا آجری بوده که بر بخش میانی آن کتیبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از سنگ وجود دارد که به خط نستعلیق نام سازنده و زمان تعلق بنا به سال ۱۲۷۵ق را نشان ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.

همچنین اعمال طاق­نماها با قوسهای هلالی و آجری خفته راسته و مختصر تزئینات پتگین بر بدنه دیوار شرق جلوه خاصی را به صحن مرکزی بخشیده است. لازم به ذکر ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد که مقبره مرحوم آخوند ملاعلی معروف به آخوند مولوی از رجال مذهبی عصر قاجار در این مدرسه قرار دارد که طبق کتیبه گچ‌بری­شده آن که به خط نستعلیق بر پیشانی حجره نقر شده و مزین به اسا‌‌‌‌‌‌می ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متبرکه خامس آل عبا ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد به سال ۱۳۲۴ق باز‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد.

مدرسه علمیه هیدج ۱۷۰ سال قدمت دارد و در شمار ابنیه ارزشمند اواسط قاجار ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد. همچنین در کتابخانه این حوزه علمیه مجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از کتب و نسخ خطی قدیمی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌در زمینه متون و معارف اسلا‌‌‌‌‌‌می ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وجود دارد که در جای خود گنجینه باارزشی را تشکیل ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. لازم به ذکر ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد که این بنا از تاریخ ثبت، تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی بوده و هرگونه تخریب و دخل و تصرف در اثر مذکور برابر مواد ۵۵۸ لغایت ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلا‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ تعزیرات و مجازات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بازدارنده جرم محسوب می­شود و مرتکب مشمول مجازات‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های قانونی خواهد بود.

در جنب حوزه علمیه اثر دیگری نیز معروف به «مقبره سید باقر» وجود دارد. این اثر در سال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اخیر مرمت و بازسازی شده است. مقبره سید باقر به علت همجواری با مدرسه حوزه علمیه و سابقه تاریخی و اعتقاد مردم منطقه به تقدس این مکان جزو مجموعه مذهبی هیدج به شمار ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید.

حوزه علمیه هیدج محل تحصیل و تدریس علمای بزرگ بوده است. علامه آقا شیخ غلامرضا هیدجی از شاگردان میرزای بزرگ شیرازی، علامه شیخ علی هیدجی از تحصیل­کردگان حوزه علمیه نجف، حجت‌الاسلام حاج شیخ فرج­الله واعظی از شاگردان آیت­الله سیدمحمد حجت، آیت­الله حاج شمس­الدین کا‌‌‌ظمی ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هیدجی که در محضر آقا سید محمدتقی خوانساری تحصیل ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد و مؤلف چند کتاب ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد.[۱] و دهها عالم و دانشمند که از همین خطه عالم­پرور، مصدر امور دینی کشور و جامعه اسلا‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردیده‌‌‌‌‌‌‌اند.[۲]

حکیم محمدعلی هیدجی نیز در این شهر متولد و مقدمات را در این مدرسه فراگرفته است. هیدج علاوه بر حوزه علمیه و دهها مسجد و حسینیه، دارای دانشگاه‌‌‌‌ها و مدارس مختلف آموزشی و کتابخانه عمو‌‌‌‌‌‌می ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد.

در دهه پنجاه و شصت نشریه پیام هیدج که توسط واحد فرهنگی شهرداری هیدج منتشر ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شد بیشتر مسائل فرهنگی و اجتماعی این شهر را مطرح ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرد.

شهر هیدج به علت داشتن آب و هوای بسیار لطیف و تمیز و طبیعت بکر و زیبا در اطراف، در واقع یک منطقه اکوتوریستی کشور محسوب ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شود. حکیم هیدجی در اشعار خود این شهر را مشابه شیراز ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داند:

صفای صفحه شیراز گرچه مشهور است‌‌‌‌
		هوای هیدج ما نیست کمتر از شیراز
اولار که وصف ایلیوبلر صفاده شیرازی‌‌‌‌
		منه گمان یوخی ترجیح هیدجه شیراز

اهالی شهر هیدج به زبان ترکی سخن ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گویند و با توجه به اینکه استان زنجان و منطقه ابهر و هیدج از قرن چهارم هجری جزو قلمرو علویان قرار گرفته مردمان آن پیرو مذهب شیعه هستند و صداقت و صمیمیت در بین مردم از جمله شاخصه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فرهنگی و روان‌شناختی آنجا ‌‌‌‌‌‌می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد.

۱ ـ سید ابراهیم زنجانی موسوی، تاریخ زنجان، ۱۳۵۰، صص ۳۹۸-۳۹۴٫

۲ ـ شیخ موسی زنجانی، الفهرست لمشاهیر علماء زنجان، کتابفروشی شمس قم، ۱۳۶۷، ه.ق، ص ۱۳۴٫