موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
| سوگوران را مجال بازدید و دید نیست بازگرد ای عید از زندان که ما را عید نیست |
پس از ورود متجاوزگرانه روس‌ها به خاک آذربایجان، بیشتر متنفذین وقت و ثروتمندان نه‌تنها جرأت نفس کشیدن نداشتند، بلکه متظاهر به حسن قبول و متمایل به نزدیکی آنها بودند تا بدین وسیله منافع خود را تأمین نمایند (زندگی‌نامه ثقـ‍ه‌الاسلام، صص ۵۴۷ ـ ۵۴۸) اما زنده‌نام ثق‍ه‌الاسلام که تا آخرین نفس، بر مواضع اسلام‌خواهی و بیگانه‌ستیزی خود استوار بود، وقتی با مذاکره و دیپلماسی نتوانست تجاوز بیگانگان را به خاک میهن خاتمه دهد، در فرصت‌های به دست آمده سعی می‌کرد در شناساندن چهره ریاکارانه روس‌ها به مردم تلاش کند. وی همواره تیزی کلام و تأثیرگذاری قلم را بر اذهان عموم باور داشت و برای همین اغلب با نوشتن مراسلات و نامه‌های خود در آگاهی بخشیدن به مردم نهایت تلاش خود را می‌کرد.
یکی از این نوشته‌های تأثیرگذار او که خشم روس‌ها را برانگیخت و در اذهان عموم مردم و رجال متنفذ وقت تأثیر فراوان گذاشت اعلامیه شجاعانه و غیرت‌برانگیز علیه اشغال روس‌ها بود که در نوروز ۱۳۲۹ در روزنامه محلی تبریز تحت عنوان «روز نو یا تب کهنه» چاپ شد. در این مقاله ثق‍ه‌الاسلام که دیگر هنگامه را برای مدارا مناسب نمی‌دید، از مردم خواست به سبب ورود قشون بیگانه از اجرای مراسم سنتی نوروز خودداری کنند و صریحاً اعلام کرد و نوشت: «مادام که قشون بیگانه در خانه ماست، ما عید نداریم، عزاداریم» (فتحی، صص ۵۴۶ ـ ۵۴۷) جواد علمداری که یکی از معمرین روشنفکر آذربایجان است می‌نویسد: این مقاله در افکار عامه به قدری نفوذ کرد و مردم از این دستور اطاعت ورزیدند، که تصور نمی‌کنم در کمتر خانه‌ای در تبریز برای عید نوروز کسی یک سیر شیرینی خریداری کرده باشد، تا جایی که نزدیک‌ترین قوم و خویش هم از دید و بازدید خودداری نمودند. (زندگی‌نامه ثق‍ه‌الاسلام ، ص ۵۴۸ )
این فتوای آتشین و این حربه کارساز، چنان تأثیر شگفتی روی غیرت و مردانگی مردم تبریز گذاشت که عموم مردم، مراسم عید نوروز آن سال را تعطیل و تحریم کردند و خود را به خاطر اشغال وطن ماتم‌زده دانستند و آگاه شدند که نباید هرگز به وجود اشغالگران در خاک خود عادت کنند و دست آنها را برای هر گونه غارت‌گری و خودسری آزاد و راحت بگذارند.
این عمل شجاعانه شهید ثق‍ه‌الاسلام اگرچه باعث بیداری هموطنان شد اما عداوات و کینه عمیق روس‌ها را نسبت به ثق‍ه‌الاسلام بیشتر کرد، و قشون روس بعد از مدتی که از اشغالشان در تبریز می‌گذشت دشمن درجه یک خود و هدایت‌کننده اصلی مجاهدان را شناخت و برای سرکوبی او هر روز در پی بهانه می‌گشت. اغلب نویسندگان و پژوهندگان تاریخ مشروطه، درج این مقاله ضداستکباری و غیورانه را مقدمه توطئه اعدام شهید ثق‍ه‌الاسلام می‌دانند. (زندگی‌نامه ثق‍ه‌الاسلام ، صص ۵۴۷ ـ ۵۴۸؛ فتحی، صص ۵۴۶ ـ ۵۴۷)
تیزی کلام و قلم ثق‍ه‌الاسلام باعث شد که دیگر رهبران نهضت‌ها نیز برای پیشبرد مرام خود از این سیاست عاقلانه استفاده کنند. کما اینکه بعدها در جریان نهضت امام خمینی، انقلابیون با پخش اعلامیه‌های ایشان درباره تحریم عید نوروز تمام اقشار مردم را از وقایع و پیشامدهای انقلاب و رهبرشان باخبر می‌کردند و با تحریک عواطف و احساسات مردم آنها را به مقاومت در مقابل شاه فرامی‌خواندند.
