برای داشتن تصویری روشن‌تر از نقش ترکان عثمانی در رویدادهای قفقازِ پس از جنگ جهانی اول، درست­تر و بهتر آن است که نخست مروری هرچند فشرده، بر رشد و گسترش اندیشه‌های ناسیونالیستی در اواخر حکومت سلسلۀ عثمانی داشته باشیم. زمانی که اندیشه­های ناسیونالیستی ـ که بعدها تبدیل به پان­ترکیسم و پان­تورانیسم شد ـ در این سرزمین زمینۀ بروز یافت و …

جنگ جهانی اول، روسیه را دستخوش حوادثی نمود که در مجموع دشواری‌های بسیاری را برای حاکمان آن امپراتوری در اداره سرزمین پهناور خویش به وجود آورد. در این میان قفقاز نیز تحت تأثیر این رویدادها قرار داشت و روشنفکران آن سامان در راه گذار از دورانی کهن به دورانی نوین قرار داشتند. در هنگامی که شرایط سیاسی قفقاز جنوبی در …

در سال ۱۹۱۲ گروهی از روشنفکرانی که از اعضای سابق سازمان همت بودند، پنهانی انجمنی را به نام مساوات برپا نمودند که کربلایی میکاییل­زاده و عباس کاظم‌زاده در رأس آن قرار داشتند. (سه ویتوخوسکی، ۱۳۸۱، ص ۸۵). اساس نام‌گذاری این فرقه نیز به گفته یکی از مؤسسان آن تمایل این جریان در به‌دست‌آوردن حقوق یکسان و برابر مسلمانان با روس­ها …

منطقۀ قفقاز که پس از جدایی از ایران و پیوستن به روسیه فرازونشیب­های بسیاری را پشت سر گذاشته بود، در عرصه­های گوناگون سیاسی، اقتصادی و مناسبات ارضی و دهقانی درگیرِ مشکلات پیچیده­ای بود. اصلاحات الکساندر دوم در سال ۱۸۶۴م در قفقاز، تنها در سال ۱۸۷۰م شامل مناطق مرکزی و شرقی قفقاز گردید که بیشتر مسلمان بودند (ترمیناسیان، ۱۳۷۱، ص ۷). …

باکو افزون بر اینکه قطب صنعتی قفقاز به شمار می­رفت، کانون شکل­گیری گروه‌ها و جریان­های سیاسی با اندیشه­های چپ نیز بود. در ترویج اندیشه­های چپ در قفقاز، همانند دیگر نقاط روسیه چون آسیای مرکزی، تبعیدیانی که بیشتر آنان از انقلابیون روس بودند و علیه رژیم تزار دست به مبارزه زده بودند و نیز افراد دیگری که به طور داوطلب برای …

انقلاب ۱۹۰۵ روسیه اگرچه شکست خورد و در ظاهر تزار و رژیم سلطنتی او با همه عواملش بر زحمتکشان روسیه پیروز شدند، اما این حقیقت آشکار گردید که ظلم و تعدیِ بیش از اندازه حکام روسیه در تمامی مناطق این کشورِ پهناور، بی­عدالتی، ‌اختلاف طبقاتی و فقر، چنان فشاری به توده­های مردم وارد می­نماید که آنان از خواسته­های خود دست …

به دنبال رقابت­های سیاسی و نظامی قدرتهای بزرگ در سال‌های آغازین سده بیستم که هرکدام به دنبال به­دست­آوردن سروری و ایجاد حوزه نفوذ بیشتر برای کشور خود بودند، روسیه و ژاپنِ در حال توسعه و ترقی بر سرِ مناطقی در خاور دور دچار اختلاف­هایی شدند. تا اینکه با حمله ژاپن در سال ۱۹۰۴ به «پرت آرتور»، روسیه شکست سختی از …

فتح این سرزمین‌ها توسط روس‌ها گرچه آسان بود، اما نگهداری آنها در حوزه متصرفات امپراتوری روسیه چندان سهل و ساده به نظر نمی‌رسید. چرا که بیشترین ساکنان این مناطق را مسلمانان تشکیل می‌دادند که حاضر به پذیرش سلطه و برتری روس‌ها نبودند. نمونه بارزی از این نارضایتی‌ها را می‌توان در داغستان دید که با خیزش قهرمانانه شیخ شامل از سال۱۸۳۰م …

دوره دوم جنگ­های ایران و روسیه میان سالهای ۱۲۴۱-۱۲۴۳ ق/ ۱۸۲۶- ۱۸۲۸م رخ داد و آن نیز با انعقاد قرارداد ترکمن­چای به پایان رسید. با وقوع این جنگ روشن شد که انعقاد عهدنامه گلستان پایانِ مخاصماتِ میان ایران و روسیه نبوده و هنوز مشکلات سیاسی ـ اجتماعیِ چندی بر سرِ راه روابط عادی و صلح­آمیزِ میان دو کشور وجود دارد. …

سرزمین ماورای قفقاز (Transcaucasia) که به روسی / Zakavkazia) زاقافقازیا) نامیده می­شود، پیشینه­ای کهن و پر از فراز و نشیب داشته است. نام قفقاز برای نخستین بار در ۴۹۰ پ.م از سوی اسیخلوس شاعر یونانی به کار برده شده است (بیلگه، ۲۰۱۲، ص ۱) و این همانجایی است که زئوس، پرومته را در آنجا به زنجیر کشید و عقابی را …