موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
مصلحت‌انديشي و بالا بودن روحيه انساني و اسلامي در شخصيت بزرگي چون شهيد ثق‍ة‌الاسلام چنان نمود پيدا كرد كه پس از اخراج مجتهد و رفتن ساير علما از تبريز، به رغم اختلاف مشرب با اين مجتهد بزرگ و به قصد همدردي و هم‌آوايي با شريعت مقدس اسلام همراه او از تبريز بيرون رفت. (فتحي، ص 64) عالم متشرع حاج‌ميرزاحسن مجتهد و خاندان او در تاريخ آذربايجان جايگاه مهمي داشتند و اخراج او به دست مشروطه‌خواهان علما را به رويگرداني كامل از جريان مشروطه وداشته بود، به ويژه آنكه براي بيرون راندن مجتهد از صحنه مسايل تبريز نقشه و دسيسه‌اي هم طرح كرده بودند. اين دسيسه از ديد ثق‍ة‌الاسلام مخفي نماند و به عنوان اعتراض نسبت به اين عمل انجمن، شهر را ترك گفت و اختلافات قديم خانوادگي را كنار گذاشت.
اگرچه ثق‍ة‌الاسلام در خارج از تبريز چندان درنگ نكرد و پس از چندي با اصرار ديگران به تبريز مراجعت نمود اما همين امر موجب شد كه انجمن ايالتي آذربايجان، تصميم به بازگرداندن آن دو بگيرد. (فتحي، ص 164؛ كسروي، صص 1363 ـ 246)
