موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
پس از صدور فرمان مشروطيت در چهاردهم جمادي‌الثاني (1324 ق) از همان آغازين روزهاي پيروزي جنبش، زنده‌نام شهيد ثق‍ة‌الاسلام كه در كار سياست پختگي بسيار داشت از تندروي پرهيز مي‌كرد و بي‌آنكه از تحريكات داخلي و بيگانه تأثير بگيرد در نهايت متانت، مردم را با سودمندي‌هاي حكومت ملي آشنا مي‌كرد و عقيده داشت كه «اقدامات حاد و ناسنجيده در جامعه عوام اختيار را از دست رهبران قوم مي‌گيرد و به دست توده عامي مي‌سپارد و آن وقت نتيجة كار وارونه مي‌شود». برخي خواهان گشايش مجلس در غير از روز نيمه شعبان بودند كه اين روز تحت‌الشعاع مراسم جشن ولادت امام‌زمان(عج) قرار نگيرد. (اسماعيل رضواني، انقلاب مشروطيت، ص 127)
با تأسيس «انجمن ايالتي آذربايجان» كه محفل آزادي‌خواهان بود ثق‍ة‌الاسلام از حاميان و فعالان اين انجمن و از نويسندگان روزنامه انجمن شد. (رفيعي، ص 91) حضور وي در انجمن ايالتي در مقابل انجمن اسلاميه كه محفل علماي مخالف مشروطه بود، پشتوانه‌اي براي مشروطه‌خواهان بود. (رحيم‌زاده، ضميري، ص 33) البته همكاري‌هاي وي در روزهاي نخستين جنبش مشروطه تنها رهنمود دادن در زمينه‌هاي شرعي بوده و پرداختن به مسايل سياسي را به سياست‌مداران واگذارده بود، اما با بروز دودستگي و اختلاف در ميان مردم و تقسيم آنها به دسته‌هايي چون مستبد و مشروطه‌خواه، شهيد ثق‍ة‌الاسلام به قصد برداشتن اين چنددستگي‌ها باري ديگر در سياست دخالت كرد و كوشيد تا كارها را به اصلاح آورد…
وي كه به درستي مي‌دانست سررشته همه اين نفاق‌ها در دست بيگانگان است با بردباري و متانت مي‌كوشيد تا چشم مردم را به حقايق باز كند و آنها را براي ايستادن در برابر بيگانگان متحد سازد.
وي خود مي‌گفت: «من با آن همه عقيده‌اي كه بعضي مردم در حق بنده دارند صريح عرض مي‌كنم كه دولت و ملت در قيد اسارت خارجه خواهند رفت، مرا اين درد مي‌كشد و احدي بر من رحم نمي‌كند، آخر مسلمانان چرا تغافل از عاقبت كار خود داريد؟». (دايرة‌المعارف تشيع، ج 5، صص 218 ـ 219)
