موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
پس از صدور فرمان مشروطیت در چهاردهم جمادی‌الثانی (۱۳۲۴ ق) از همان آغازین روزهای پیروزی جنبش، زنده‌نام شهید ثق‍ه‌الاسلام که در کار سیاست پختگی بسیار داشت از تندروی پرهیز می‌کرد و بی‌آنکه از تحریکات داخلی و بیگانه تأثیر بگیرد در نهایت متانت، مردم را با سودمندی‌های حکومت ملی آشنا می‌کرد و عقیده داشت که «اقدامات حاد و ناسنجیده در جامعه عوام اختیار را از دست رهبران قوم می‌گیرد و به دست توده عامی می‌سپارد و آن وقت نتیجه کار وارونه می‌شود». برخی خواهان گشایش مجلس در غیر از روز نیمه شعبان بودند که این روز تحت‌الشعاع مراسم جشن ولادت امام‌زمان(عج) قرار نگیرد. (اسماعیل رضوانی، انقلاب مشروطیت، ص ۱۲۷)
با تأسیس «انجمن ایالتی آذربایجان» که محفل آزادی‌خواهان بود ثق‍ه‌الاسلام از حامیان و فعالان این انجمن و از نویسندگان روزنامه انجمن شد. (رفیعی، ص ۹۱) حضور وی در انجمن ایالتی در مقابل انجمن اسلامیه که محفل علمای مخالف مشروطه بود، پشتوانه‌ای برای مشروطه‌خواهان بود. (رحیم‌زاده، ضمیری، ص ۳۳) البته همکاری‌های وی در روزهای نخستین جنبش مشروطه تنها رهنمود دادن در زمینه‌های شرعی بوده و پرداختن به مسایل سیاسی را به سیاست‌مداران واگذارده بود، اما با بروز دودستگی و اختلاف در میان مردم و تقسیم آنها به دسته‌هایی چون مستبد و مشروطه‌خواه، شهید ثق‍ه‌الاسلام به قصد برداشتن این چنددستگی‌ها باری دیگر در سیاست دخالت کرد و کوشید تا کارها را به اصلاح آورد…
وی که به درستی می‌دانست سررشته همه این نفاق‌ها در دست بیگانگان است با بردباری و متانت می‌کوشید تا چشم مردم را به حقایق باز کند و آنها را برای ایستادن در برابر بیگانگان متحد سازد.
وی خود می‌گفت: «من با آن همه عقیده‌ای که بعضی مردم در حق بنده دارند صریح عرض می‌کنم که دولت و ملت در قید اسارت خارجه خواهند رفت، مرا این درد می‌کشد و احدی بر من رحم نمی‌کند، آخر مسلمانان چرا تغافل از عاقبت کار خود دارید؟». (دایره‌المعارف تشیع، ج ۵، صص ۲۱۸ ـ ۲۱۹)
