موسسه تاریخ و فرهنگ دیارکهن
همانطور که در عنوان و شکل‌گیری فرقه دمکرات برای تجزیه آذربایجان در صفحات پیشین، اهم دلایل (هفت دلیل) طبق بررسی اسناد و منابع ذکر شد و با توجه به منابع دیگری که مطرح شد، اینك كه به كل موضوع می‌نگریم، چنین به نظر می‌آید: هدف شوروی در شكل‌گیری فرقه دمکرات جز، تجزیه آذربایجان ایران و الحاق آن به اتحاد جماهیر شوروی نبوده است.
در تحلیل نهایی این هدفِ روس‌ها، نشانه‌های آشكاری وجود دارد كه اكثر آنها را می‌توانیم با بررسی اسناد و مدارك و سیاست‌های شوروی در الحاق بسیاری دیگر از سرزمین‌های مستقل جهان به اتحاد جماهیر شوروی مشاهده كنیم.
علاوه بر این، ساختار تشكیلاتی حكومت فرقه دمکرات آذربایجان كه از سوی روس‌ها به رهبران فرقه دیكته شده بود، طوری بوده كه هیچ شباهتی به حكومت‌های خودمختار محلی معمول در جهان نداشته است.
به طور نمونه در اكثر حكومت‌های خودمختار موجود در جامعه بین‌الملل، آنها نمی‌توانند مستقل از سرزمین مادری، صاحب ارتش باشند یا بدون صلاح‌دید حكومت مركزی با دولت‌های بیگانه، روابط خارجی برقرار كنند؛ در صورت ضرورت نیز این روابط باید با هماهنگی حكومت مركزی برقرار شود. درحالی‌كه حكومت فرقه دمکرات آذربایجان در هر دو مورد فوق كه از وظایف حاكمیتی حكومت مركزی ایران بود به مثابه یك حكومت مستقل اقدام كرد و در هر دو مورد نیز دولت شوروی نقش اصلی و حامی را داشت.
