مبانی فلسفی و حقوقی آموزش زبان مادری

آموزش زبان مادری به عنوان یکی از حقوق مرتبط به اشخاص به متعلق به گروه­های قومی و زبانی و نیز یکی از مسایل حساس در پیوند با گروه­های زبانی در دنیای معاصر مورد توجه بوده­است. آموزش زبان مادری در راستای پاسداشت حقوق و آزادی­های شخصی و بشری افراد، متعلق به گروه­های زبانی و نیز حفظ هویت فرهنگی اقوام در برابر سیاست­های یکسان ساختن و همانند سازی و محو قومیت­ها از پس از جنگ جهانی دوم به تدریج مورد توجه قرار گرفت و در اسناد بین المللی هم چون : میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و اعلامیه حقوق افراد بازتاب یافت. در ایران نیز آموزش زبان مادری از دوران پس از اشغال ایران به وسیله شوروی در جنگ جهانی دوم به تدریج وارد ادبیات سیاسی ایران گردید و سپس به وسیله گروه­های چپ و دارای اندیشه­های مارکسیستی تعقیب گردید و بعد از انقلاب اسلامی نیز در اصل پانزدهم قانون اساسی آزادی تدریس ادبیات محلی در مناطق مختلف ایران بازتاب یافت. به دنبال فروپاشی شوروی و ترویج ناسیونالیسم قومی، آموزش زبان مادری به عنوان یکی از مطالبات گروه­های قوم گرا و تجزیه طلب مطرح گردیده و اکنون نیز یکی از محورهای تبلیغاتی قومگرایان است. البته اشاره به این نکته که آموزش زبان مادری به وسیله بیگانگان اشغالگر وارد فضای سیاسی ایران شده است و توسط گروه­های چپ گرا وابسته تعقیب شده و اکنون نیز یکی از محورهای تبلیغاتی قوم گرایان عمدتاً تجزیه طلب شده­است، به معنای نفی این موضوع نیست، در این نوشتار تلاش می­گردد تا مبانی فسلفی و حقوقی آموزش زبان مادری بررسی شده و چهارچوب آن مشخص و تبیین گردد. ضرورت احترام به  آزادی­های شخصی و حفظ حقوق بنیادین بشر، ایجاب می نماید که هر شخصی بتواند به هر زبانی که دلش می خواهد سخن بگوید و هر زبانی را که مایل است به طور رسمی فرا بگیرد و از زبان مادری­اش در رسانه ها و مطبوعات و فضای عمومی استفاده نماید . این به معنای تکلیف دولت به رسمیت دادن به زبان­ها­ی مختلف و یا آموزش زبان­های گوناگون نیست. دولت در راستای مصالح حکمرانی وملکداری و منافع ملی و عامه مردمی که از آن نمایندگی می­نماید می­تواند زبانی واحد را به عنوان زبان آموزشی برگزیند ولی نمی­تواند از تکلم به زبان­های محلی ممانعت نماید و یا محدودیتی علیه آموزش و فراگیری آن­ها ایجاد نماید، این موضوع در اسناد مهم بین المللی مانند: میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، کنوانسیون حقوق کودک، کنوانسیون منع تبعیض نژادی و اعلامیه مشهور به حقوق گره­های زبانی  و قومی هم بازتاب یافته است. در اصل ۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نیز همین آزادی آموزش زبان­های مادری بازتاب یافته و منعکس شده است. موضوعی که با سنت تاریخی در ایران نیز هماهنگی کامل دارد.

واژگان کلیدی: آموزش، زبان مادری، گروه­های زبانی و قومی، حقوق بشر